Szedłem - szłam -> wyjaśnienie form

ODPOWIEDZ
Wiadomość
Autor
Awatar użytkownika
Patka
Posty: 4597
Rejestracja: 25 maja 2012, 13:33
Lokalizacja: Toruń
Płeć:
Kontakt:

Szedłem - szłam -> wyjaśnienie form

#1 Post autor: Patka » 29 maja 2014, 21:10

Mówienie "szłem i doszłem" (i podobne kwiatki) jest jednym z najczęstszych błędów w dzisiejszej polszczyźnie. Forma dla rodzaju żeńskiego jest krótsza, nic dziwnego więc, że co niektórzy próbują ją "przemycić" do formy rodzaju męskiego. Tymczasem ich odmienność bierze się z ich innego rozwoju, głównymi zaś winowajcami są jery.

Jery były półsamogłoskami, które pojawiły się już w epoce prasłowiańskiej. Wyróżniamy:
- jer tylny (zwany też twardym): ъ, który wziął się z praindoeuropejskiego "u" krótkiego
- jer przedni (zwany też miękkim): ь - z "i" krótkiego

Jery tylne, jak inne samogłoski, mogły tworzyć sylaby, dlatego w wyrazie synъ jest ich dwie, a nie jedna, jak dzisiaj. Najprawdopodobniej wymowa jerów była zbliża do "i" oraz "y". Dodatkowo, w zależności od miejsca występowania w słowie, mogły być albo słabe, albo mocne.

Jery nie były wyrazistymi głoskami, dlatego już ok. X wieku zniknęły z języka polskiego. Zostawiły jednak ślad w niemal każdym wyrazie, w którym występowały. Zastanawiające jest np., dlaczego w Mianowniku mamy "len", a już w Dopełniaczu: lnu (a nie: lenu). Podobną sytuację mamy w problemowych formach "szedłem-szłam".

Nie wszystkie jery ot tak zniknęły z wyrazów. Stało się tak w przypadku jerów słabych, mocne zaś przeszły w "e". Które to były jery mocne, a które słabe? Jer na końcu wyrazu był zawsze słaby. Występowały one też naprzemiennie, licząc od końca: jer słaby - jer mocny - jer słaby - jer mocny, itd. Jeśli jer stał przed sylabą z samogłoską pełną, był on słaby.

Myślę, że teraz lepiej zrozumieć oboczności form w wielu wyrazach. To, jak rozwinęła się dana forma, zależało właśnie od tego, czy jer był słaby (czyli czy potem zniknął), czy mocny (przeszedł w "e").

*szъdlъ < szedł (pierwszy jer mocny, drugi słaby)
*szъla < szła (jer słaby, bo stoi przed sylabą z samogłoską pełną)

*lъnъ < len
*lъnu < lnu

O innych konsekwencjach zaniku i wokalizacji jerów powiem w kolejnym temacie.

Pozdrawiam
Patka

Awatar użytkownika
skaranie boskie
Administrator
Posty: 13037
Rejestracja: 29 paź 2011, 0:50
Lokalizacja: wieś

Re: Szedłem - szłam -> wyjaśnienie form

#2 Post autor: skaranie boskie » 01 cze 2014, 23:15

To bardzo ciekawe, Patko.
Od zawsze wiedziałem, że szedłem, a nie szłem, nigdy się jednak nie zastanawiałem, skąd się to bierze. Trochę mi się gmatwają te jery, ale obiecuję jeszcze się im przyjrzeć.
No i czekam na ciąg dalszy.
:beer: :beer: :beer:
Kloszard to nie zawód...
To pasja, styl życia, realizacja marzeń z dzieciństwa.


_____________________________________________________________________________

E-mail
skaranieboskie@osme-pietro.pl

kolunia11
Posty: 3
Rejestracja: 27 maja 2014, 23:00

Re: Szedłem - szłam -> wyjaśnienie form

#3 Post autor: kolunia11 » 03 cze 2014, 23:41

skaranie boskie pisze:To bardzo ciekawe, Patko.
Od zawsze wiedziałem, że szedłem, a nie szłem, nigdy się jednak nie zastanawiałem, skąd się to bierze. Trochę mi się gmatwają te jery, ale obiecuję jeszcze się im przyjrzeć.
No i czekam na ciąg dalszy.
:beer: :beer: :beer:
No tak... Szedłem dookoła jeziora, więc jezioro zostało przeze mnie...

Awatar użytkownika
skaranie boskie
Administrator
Posty: 13037
Rejestracja: 29 paź 2011, 0:50
Lokalizacja: wieś

Re: Szedłem - szłam -> wyjaśnienie form

#4 Post autor: skaranie boskie » 05 cze 2014, 0:10

Okrążone.
Nie obszedłe...
Kloszard to nie zawód...
To pasja, styl życia, realizacja marzeń z dzieciństwa.


_____________________________________________________________________________

E-mail
skaranieboskie@osme-pietro.pl

Awatar użytkownika
Patka
Posty: 4597
Rejestracja: 25 maja 2012, 13:33
Lokalizacja: Toruń
Płeć:
Kontakt:

Re: Szedłem - szłam -> wyjaśnienie form

#5 Post autor: Patka » 05 cze 2014, 11:05

Nie każdy czasownik ma stronę bierną - ot co! Takie czasowniki nazywa się czasownikami nieprzechodnimi.

czasowniki nieprzechodnie

Awatar użytkownika
skaranie boskie
Administrator
Posty: 13037
Rejestracja: 29 paź 2011, 0:50
Lokalizacja: wieś

Re: Szedłem - szłam -> wyjaśnienie form

#6 Post autor: skaranie boskie » 20 cze 2014, 23:43

Dobrze, że jezioro to nie czasownik, bo też nieprzechodnie...
Co najwyżej przepływalne. ;)
Kloszard to nie zawód...
To pasja, styl życia, realizacja marzeń z dzieciństwa.


_____________________________________________________________________________

E-mail
skaranieboskie@osme-pietro.pl

ODPOWIEDZ

Wróć do „LITERATUROZNAWSTWO”