Najważniejsze procesy, które ukształtowały język polski II

ODPOWIEDZ
Wiadomość
Autor
Awatar użytkownika
Patka
Posty: 4597
Rejestracja: 25 maja 2012, 13:33
Lokalizacja: Toruń
Płeć:
Kontakt:

Najważniejsze procesy, które ukształtowały język polski II

#1 Post autor: Patka » 23 cze 2014, 12:44

W poprzednim odcinku było o palatalizacjach, dziś będzie o metatezie.

Metateza to po prostu... przestawka. Przestawia się litery miejscami. Metateza konkretnie dotyczyła grup orT-, olT- (grupy w nagłosie wyrazu) oraz -TorT-, -TerT-, -TolT-, -TelT- (w śródgłosie), gdzie "T" oznaczało dowolną spółgłoskę. Prześledźmy przebieg przestawki w grupie zachodniosłowiańskiej, do której należy język polski:

Metateza w śródgłosie:
*-TorT- > -TroT-
*-TerT- > -TreT-
*-TolT- > -TloT-
*-TelT- > -TleT-

Przykłady:
*korwa > krowa
*melko >mleko
*derwo > drewo (dzisiejsze "drzewo")
*bolto > bloto (błoto)

Natomiast metateza w nagłosie zależała od intonacji. Gdy intonacja była rosnąca, wtedy:

*orT- > raT-
*olT- > laT-
Do metatezy dochodziło dodatkowo wzdłużenie samogłoski.

Przykłady:
*ordlo > radlo
*olbąd > labąd (łabędź)

Gdy zaś intonacja była opadająca:

*orT- > roT-
*olT- > loT

Przykłady:
*orbiti > robiti (robić)
*olkъtь > loket' (łokieć)


Skąd w ogóle wzięła się metateza? Dlaczego aż tak bardzo przeszkadzały te grupy, że trzeba było je zmieniać? Powod jest prosty i nosi nazwę prawa sylaby otwartej. Sylaba musiała kończyć się samogłoską.

swe-tja - sylaby kończą się samogłoską, jest więc w porządku
or-bi-ti - pierwsza sylaba kończy się spółgłoską, należy więc coś z tym zrobić

A co jest łatwiejsze od przestawienia liter? Nic.

Oczywiście język polski nie byłby sobą, gdyby nie zachowały się pewne wyjątki.
Wyżej omówiliśmy metatezę dla grupy zachodniosłowiańskiej. Były jeszcze dwie grupy: południowosłowiańska (do której należy język czeski) i wschodniosłowiańska (z językiem rosyjskim na czele). W każdej z tych grup przestawka przebiegła trochę inaczej.
Każdy chyba słyszał rosyjskie "mołoko". Jak widać, do grupy doszła jeszcze jedna samogłoska (*melko > meleko > moloko). Inne przykłady:
*bolto > boloto
*korwa > korova

Lubicie czereśnie? No to wiedźcie, że to wyjątek w języku polskim - metateza na wzór rosyjski. W gwarach można spotkać nazwę "trześnia", gdzie przestawka zaszła tak jak powinna.

W języku czeskim i innych językach z grupy południowosłowiańskiej doszło zarówno do przestawki, jak i wzdłużenia samogłoski. Zatem:
grupa -Tort- dała -TraT-,
grupa -TolT- dała TlaT-,
grupa -TelT- dała -TlěT- (z tzw. jać)
grupa -TerT- dała -TrěT-

A wyjątki w języku polskim? Proszę bardzo:
Władysław (ale już: Włodzisław - metateza regularna!)
władać (ale już: włodać)
władca (ale już: włodyka, włodarz)
brama (ale już broma: coś, co broni)
strażnik (ale już: stróż)

Prawda, że proste? ;)

Pozdrawiam
Patka

Awatar użytkownika
411
Posty: 1778
Rejestracja: 31 paź 2011, 8:56
Lokalizacja: .de

Re: Najważniejsze procesy, które ukształtowały język polski

#2 Post autor: 411 » 23 cze 2014, 14:44

Patka pisze:Prawda, że proste?
Phi, kazdy wie co to, ten..., ta..., tego..., no... Metateza! Wlasnie.
;)
Kiedys napisalas/wspomnialas o jezyku czeskim (nie umiem tego znalezc, niestety).
Bardzo zainteresowal mnie jeden termin - jak sie dokopie, napisze i poprosze o wiecej takich ciekawostek.

J.
Nie będę cytować innych. Poczekam aż inni będą cytować mnie.

Awatar użytkownika
Patka
Posty: 4597
Rejestracja: 25 maja 2012, 13:33
Lokalizacja: Toruń
Płeć:
Kontakt:

Re: Najważniejsze procesy, które ukształtowały język polski

#3 Post autor: Patka » 23 cze 2014, 17:30

411 pisze:Kiedys napisalas/wspomnialas o jezyku czeskim (nie umiem tego znalezc, niestety).
Bardzo zainteresowal mnie jeden termin - jak sie dokopie, napisze i poprosze o wiecej takich ciekawostek.
Też niestety nie pamiętam, co to było. :myśli:

Awatar użytkownika
411
Posty: 1778
Rejestracja: 31 paź 2011, 8:56
Lokalizacja: .de

Re: Najważniejsze procesy, które ukształtowały język polski

#4 Post autor: 411 » 23 cze 2014, 18:18

:tan: Wiem!
Chodzilo o iloczasy! Matko, alez sie naszukalam.
Nie będę cytować innych. Poczekam aż inni będą cytować mnie.

Awatar użytkownika
Patka
Posty: 4597
Rejestracja: 25 maja 2012, 13:33
Lokalizacja: Toruń
Płeć:
Kontakt:

Re: Najważniejsze procesy, które ukształtowały język polski

#5 Post autor: Patka » 23 cze 2014, 20:51

OK. :)
Napiszę o tym więcej jutro po egzaminie, właśnie z gramatyki historycznej. :)

Awatar użytkownika
skaranie boskie
Administrator
Posty: 13037
Rejestracja: 29 paź 2011, 0:50
Lokalizacja: wieś

Re: Najważniejsze procesy, które ukształtowały język polski

#6 Post autor: skaranie boskie » 26 cze 2014, 23:48

To czekamy na iloczasy.
Kloszard to nie zawód...
To pasja, styl życia, realizacja marzeń z dzieciństwa.


_____________________________________________________________________________

E-mail
skaranieboskie@osme-pietro.pl

ODPOWIEDZ

Wróć do „LITERATUROZNAWSTWO”