Garść ciekawostek językowych II

[Patka]

1. Zanik samogłosek nosowych
Język polski jest jedynym językiem słowiańskim, w którym do dziś zachowały się samogłoski nosowe. Ale twierdzi się, że i u nas niedługo one zanikną. Nosówki coraz częściej są rozkładane na odpowiadającą im samogłoskę ustną i spółgłoskę, nawet w pozycji wygłosowej. Słyszymy więc: robioł (robią), chodzoł (chodzą) i inne. Nie mówiąc już o tym, że od dawna mówimy kont (a nie kąt), kompać (a nie kąpać) i wzieli (a nie wzięli).

2. Jedziemy do Suwałk?
A przypadkiem nie "do Suwałek"? No właśnie nie. Brak "e wstawnego" w przyrostkach -ec, -ek (porównaj: paznokć, kupc, czyli paznokieć i kupiec) jest typową cechą dialektu mazowieckiego. Niekiedy jednak forma gwarowa przechodzi do języka ogólnego. Stąd mamy Suwałki : Suwałk.

3. Geneza zaimka ten
Mówiąc ten, zawsze mamy na myśli osobnika rodzaju męskiego: ten Piotrek, ten król. Rzeczownik można zastąpić zaimkiem "on". I rzeczywiście, ten powstało na skutek kontaminacji (połączenia) prasłowiańskiego tъ z zaimkiem onъ. Dało to początkowo formę tъnъ, która z kolei po wokalizacji i zaniku jerów dała obecne ten.

4. Dwór i podwórze - problemy z odmianą
Chyba nie raz spotkaliście się z odmianą "na dworzu", zapewne też tak niektórzy z was piszą. Skąd wzięła się błędna forma? Z analogii do podwórza, gdzie Miejscownik brzmi "na podwórzu". Poprawny Mc. wyrazu "dwór" to na dworze.

5. Mazurzenie
Mazurzenie jest typową cechą m.in. dialektu małopolskiego i mazowieckiego. Najprościej mówiąc - głoski sz, ż, cz i dż wymawiane są jako s, z, c i dz. Specjalnie napisałam tylko ż, bowiem rz się nie mazurzy. Dlaczego? To proste - głoska ta pojawiła się w języku polskim po dokonaniu się procesu mazurzenia (dokładnie wzięła się z tzw. "r frykatywnego", które w niektórych gwarach można usłyszeć do dziś).

6. Moje cielę stało się cielakiem.
Brzmi bez sensu? Na pewno nie na południu. W dialekcie małopolskim odróżnia się "cielę" jako dopiero co urodzone zwierzę od "cielaka", czyli zwierzę już trochę podrośnięte.
Warto dodać, że końcówka -ak w nazwach istot niedorosłych jest typową cechą dialektu mazowieckiego, która przeszła do języka ogólnego. Mamy więc: prosiak, kurczak, źrebak, kociak ale też np. kaczak.

7. Pluralis majestaticus
Jest to zwracanie się do pojedynczej osoby w liczbie mnogiej. Rozróżnia się dwie formy. Czasowniki zakończone na -cie ("trzymojcie się!") używane są, gdy chce się okazać szacunek drugiej osobie, a z końcówką -ta ("trzymojta się!") - wobec osób młodszych lub rówieśników.

8. Z wielkiej litery
Wiele osób tak mówi, często nie mając pojęcia, że to... kalka z języka rosyjskiego (s bolszoj bukwy), której słowniki nie uznają za poprawną. Należy mówić i pisać wielką literą albo od wielkiej litery. Nie ma też różnicy, czy ta litera jest wielka czy duża - obydwa określenia są poprawne.
Innymi rusycyzmami używanymi przez Polaków są m.in. póki co, za wyjątkiem i pod rząd.


Przy opracowywaniu powyższych ciekawostek korzystałam z notatek ze studiów i (ostatni punkt) ze strony eKorekta24

[skaranie boskie]

("trzymojcie się!")

("trzymojta się!")

A skąd tu gwara?
Moim zdaniem powinno być: trzymajcie.

[Patka]

"Tszymojcie sie dobrze sani - dre sie do łejca - błe jag wylecicie, to juz ple wos" - z tekstu "Wilki", z Janowic, z powiatu buskiego, dialekt małopolski.

Co do "trzymojta" się, to przykładu z tekście nie mam.