odmiana nazwisk

[skaranie boskie]

Mam pytanie, Patko.
Zdaje mi się, że wiem, ale czasami mam zagwozdkę, gdy przyjdzie mi odmienić jakieś nazwisko.
Jasne, że Iksiński odmieni się bezproblemowo. Iksińskiemu, Iksińskiego, z Iksińskim. To samo z Igrekowiczem. Schody zaczynają się się, gdy przejdziemy do nazwisk bardziej prozaicznych, choć czysto polskich, bo ze "ski" przecież.
Ot choćby taki Skimbauer...
Dobra, żartuję.
Mam na myśli inne polskie nazwiska.
Wyobraźmy sobie, że jakaś pani nazywa się Zofia Kuchta i że ta pani z zawodu jest jakąś artystką.
No i jak ja mam się do niej zwracać? Pani Zofio może być zbyt poufale, a jak powiem pani Kuchto, gotowa się obrazić...
Zresztą po co wymyślać nazwiska. Wszyscy słyszeliśmy o niejaki panu Zbigniewie Zio... No właśnie, Ziobrze? A może jednak nie odmieniać?
Co na to językoznawca?

[Patka]

Trudno mi będzie dokładnie omówić całą odmianę nazwisk, ale mam pod ręką podręcznik do Gramatyki opisowej języka polskiego i tam nieco o odmianach nazwisk jest. A więc:

1. Nazwiska męskie zakończone na -o odmieniają się według wzoru deklinacji żeńskiej
Mianownik: Kościuszko, Matejko
Dopełniacz: Kościuszki, Matejki
Celownik: Kościuszce, Matejce
Biernik: Kościuszkę, Matejkę
Narzędnik: (z) Kościuszką, Matejką
Miejscownik: (o) Kościuszce, Matejce
Wołacz: Kościuszko! Matejko!

Podobnie więc by było z panem Ziobro. Czyli: porozmawiajmy o Zbigniewie Ziobrze.

2. Nazwiska o budowie przymiotnikowej, czyli zakończone na -cki, ski, -ny, odmieniają się, jak można się domyślić, według odmiany przymiotnikowej: Karski, nie ma Karskiego, z Karskim, przyglądam się Karskiemu itd.

3. Taką samą odmianę jak wyżej mają też nazwiska obce zakończone -e, -i, y, np.:
M.: Goethe
D.: Goethego
C.: Goethemu
B.: Goethego
N.: (z) Goethem
Mc.: (o) Goethem
W.: Goethe!

4. Nazwiska kobiet z przyrostkiem -cka, -dzka, -ska, -owa to odmiana przymiotnikowa żeńska: Zawadzka, o Zawadzkiej, widzę Zawadzką, nie ma Zawadzkiej

5. Trudności może sprawiać odmiana nazwisk córek urobionych przy pomocy przyrostków -ówna i -ewna:
M.: Pawlakówna
D.: Pawlakówny (nie: Pawlakównej)
C.: Pawlakównie (nie: Pawlakównej)
B.: Pawlakównę (nie: Pawlakówną)
N.: (z) Pawlakówną
Mc.: (o) Pawlakównie (nie: Pawlakównej)
W.: Pawlakówno!

Jest to odmiana rzeczownika. Tak też odmieniają się nazwiska kobiet urobione od męskim przy pomocy przyrostka -ina: Lasocina, nie ma Lasociny (nie: Lasocinej) itd.

6. Jeśli chodzi o panią o nazwisko Kuchta, to mi się wydaje, że można ją odmieniać jak "chatę": nie ma pani Kuchty, mówię o pani Kuchcie. Nie widzę powodów, by się obrażać za to.
Tak, temat wyrazu kończy się spółgłoską twardą "t", więc się odmienia według odmiany twardotematowej. Inaczej by było w przypadku, gdy temat kończy się na głoskę miękką. Np. wymyślone teraz nazwisko Habcia - nie ma Habci, opowiadam o Habci, jadę z Habcią.

7. Czasem jeden człon nazwiska się odmienia, a drugi nie odmienia. Praktycznej stylistyki uczy mnie pani Wojenka-Karasek. Każdy lubi Wojenkę-Karasek. O Wojence-Karasek mówi się wiele miłych rzeczy.
Innym razem odmieniają się oba człony: Żmuda-Trzebiatowska, nie ma Żmudy-Trzebiatowskiej, idę ze Żmudą-Trzebiatowską

8. Męskie nazwiska zakończone na -a mają odmianę żeńską: Religa, Religi, Relidze, Religę, z Religą, o Relidze, Religo!


Od wspomnianej pani od stylistyki usłyszałam, że jak tylko się da, trzeba odmieniać nazwiska.
Tyle na razie przychodzi mi do głowy.

[Abi]

http://www.youtube.com/watch?v=MXNi-Tr5OyM

/A\

[Patka]

Skarańku - dowiedziałam się niedawno nieco więcej o odmianie nazwisk, więc się dopisuję. Jeśli coś powtórzę z poprzedniego postu, to przepraszam. Zresztą, wtedy bardziej się utrwali.
Aha, będzie też o odmianie imion.

1. Imiona typu: Adela, Maryla i Tekla (czyli z "l" w końcówce) w Wołaczu mogą przybierać dwie formy: Adelo/Adelu, Marylo/Marylu, Teklo/Teklu. Nie dotyczy to jednak zdrobnień typu Ola, Ala - te mają Wołacz tylko z "u".
2. Imię Nico piszemy z "c" oprócz Narzędnika, bo wtedy wyjdzie "z Niciem" i dojdzie do zmiękczenia głoski... i w ogóle będzie wyglądać koszmarnie.
3. Imiona żeńskie niekończone na -a są nieodmienne (np. Nelly).
4. Willy -> imiona obce ogólnie są problemowe, ale gdy się da - a zazwyczaj się da - też je odmieniamy. W przypadku Willy'ego - tak, właśnie, stosujemy apostrof (i z wieloma innymi obcymi imionami tak się obchodzimy). Wyjątkiem jest Narzędnik i Miejscownik - z/o Willym.
5. Bruno, Hugo, Ivo - imiona te mają rozszerzony temat, więc nie powiemy: idę do Bruna, tylko idę do Brunona, Hugona, Ivona. Za to imię Apollo ma dwie formy: idę do Apollona/Apollina (chyba że chodzi o statek, wtedy tylko: Apolla)
6. Gdy akcent pada na ostatnią samogłoskę, nazwiska nie odmieniamy (np. Igo)
7. Również nieodmienne są te nazwiska, w których występuje nierodzimy dźwięk, np. Dubois.
8. Nazwiska typu Hantke (zakończone na -e, męskie) odmieniamy jak wyraz "ładny", pamiętając jednak, by zachować "e" w odmianie - idę z Hantkem.
9. Nazwiska typu: Bunio czy Pyzio - czyli te zakończone na -o, przed którą jest spółgłoska zmiękczona "i" lub spółgłoska historyczne miękka (sz, rz, ż, dz, c, cz, r itp.) - odmieniamy jak wyraz "wujcio": o Buniu, z Buniem, nie ma Bunia.
10. Nazwiska zakończone na -o lub -a, przed którą występuje spółgłoska twarda (np. t, d, g), typu Lato, Lubaszenko, Lasota, odmieniamy jak wyraz "wojewoda": nie ma Laty, przyglądam się Lacie, idę z Latą.
11. To że dane nazwisko jest takie same jak wyraz pospolity (jak w przypadku nazwisko Lato) jest tylko przypadkiem, nie powinniśmy się tym sugerować, ALE jeśli ktoś sobie życzy odmieniać jego nazwisko jak wyraz pospolity, to nie ma problemu. Więc może być: egzamin o Gołąba (od nazwiska Gołąb), ale też: egzamin o Gołębia. Mecha/Mchu, Kozioła/Kozła
12. Maciąg, Banach - nazwisko zakończone na k, g, h - odmieniamy jak wyraz "więzień".